Van’da gizemli keşif! S harfine benzer işaret aydınlatacak

Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Van’da kısa bir mühlet evvel gizemli bir kalıntı keşfedildi. Tarihe büyük katkı sunacağı düşünülen bu kalıntı sayesinde, daha evvel bilinmeyen tarihi bir gerçeğe ulaşmamız mümkün olabilir. Tüm dünyadan bilim insanları bu çalışmayı takip ediyor. Geçtiğimiz ay Van’ın Çaldıran ilçesinde, Türk ve Moğolistanlı bilim insanları kıymetli bir çalışma başlattı. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi’nden Prof. Dr. Şaban Doğan’ın katkılarıyla, Türk İslam Arkeolojisi Kısım Lideri Prof. Dr. Ersel Çağlıtütüncigil başkanlığında, Moğolistan Devlet Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi ve Türkoloji Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Dr. Ankbayar Danuu ile birlikte tarihçi, arkeolog, Sinolog ve Türkologlar başta olmak üzere Türk ve Moğol bilim insanlarından oluşan bir takım, Van etrafında arkeolojik yüzey araştırmaları için harekete geçti.

Konuyla ilgili Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Hafriyatlar ve Araştırmalar Dairesi Başkanlığı, toplumsal medya hesabından Anadolu’da birinci sefer İlhanlılara ilişkin izler bulunduğunu açıklayarak, “Van, Aladağ bölgesi yüzey araştırmalarımızda Anadolu’da birinci kere İlhanlı-Moğol (13-14. yy) geleneğine dair izler içeren kalıntılara ulaşıldı. Birinci bulgular kapsamında, alanın tarihi kaynaklarda da kelamı edilen İlhanlıların yazlık merkezi olduğu değerlendiriliyor” açıklaması yapıldı.

CENGİZ HAN’IN TORUNU HÜLAGÜ HAN!

Arkeologlara nazaran, bu bölge bir vakitler Cengiz Han’ın torunu olan Hülagü Han’a ilişkin olabilir. Hülagu Han, M.S 1217 yılından 1265 yılına kadar yaşayan, yaşadığı yıllar boyunca Orta Doğu’da askeri seferlere liderlik eden bir Moğol önderi olarak biliniyor. Özellikle 1258 yılında Bağdat’ın yağmalanmasıyla ve Bağdat’ın Büyük Kütüphanesi olarak da bilinen Beyt’ül Hikmet başta olmak üzere kentin büyük bir kısmının yıkılmasına öncelik etmesiyle tanınıyor. Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Cengiz Han’ın torunu olan Hülagü Han, 1256 yılında merkezi Tebriz olmak üzere Azerbaycan’da kurulan bir Moğol devleti olan İlhanlılar Devleti’nin kurucusu ve başkanı.

Bu bölgede Hülagu Han’ın yaptırdığı bir sarayın kalıntılarına rastlamak mümkün fakat hükümdarı olduğu İlhanlı devleti kısa ömürlü bir devlet olmuş ve son kalıntıları da 1357 yılında yok edilmişti. Ancak hafriyatta çalışan takım, tüm yağmalamalara karşın bölgede sırlı çatı kiremitleri, tuğlalar, üç renkli sırlı seramik çanak çömlek ve porselen kalıntılarını buldu.

ALINTI Moğol Bilimler Akademisi’nden arkeolog ve hafriyat takımı üyesi Munkhtulga Rinchinkhorol, bu bölgede çıkarılan birtakım çatı kiremitlerinin ‘s’ harfine benzeri sembollere sahip olduğunu söyledi. Svastika deseni yahut tamga olarak bilinen bu sembollerin ise Moğol Hanlarının güç sembollerinden biri olduğu biliniyor.

İŞARETLER HAKİKAT TAKİP EDİLİRSE…

Tarih boyunca Antik ve Orta Çağ’da çeşitli svastika desenleri kullanılmış hatta bunların bir versiyonunun da 20. yüzyılda Naziler tarafından kullanıldığı biliniyor. Rinchinkhorol, bu sembollerin yer aldığı çinilerin, araştırmacıların Hülagü Han’a ilişkin bir saray bulduklarına inanmalarının kıymetli bir nedeni olduğunu vurguladı. Araştırmacılara nazaran, burada bulunanlar ve işaretler gerçek takip edildiğinde bir vakitler bölgede güçlü bir Moğol varlığından bahsetmek hatta İlhanlı devletinin varlığından kelam etmek mümkün.

ALINTI Araştırmayı yakından takip eden Türk İslam Arkeolojisi Kısım Lideri Prof. Dr. Ersel Çağlıtütüncigil, Hülagü Han’a ilişkin olduğu düşünülen yapıyla ilgili, “Yüzey araştırmamız tarihi kaynaklarda ve bilimsel yayınlarda varlığından kelam edilen fakat yeri ve varlığı kesin olarak belirlenemeyen Van-Aladağ bölesindeki İlhanlı Hükümdarı Hülagü Han’ın kurdurmuş olduğu yazlık merkez, saray yahut kentin yerinin tespiti gayesini taşımaktadır. Bu emel doğrultusunda sarayın varlığının arkeolojik datalarla de kanıtlanması için Moğol Devlet Üniversitesi’nden bilim insanlarının da iştirakiyle saha çalışması ve değerlendirmeler yapılmıştır. İnşa edilen bu sarayın varlığının arkeolojik kalıntılarla da ispat edilmesi, Anadolu kent mimarlığı ve kent tarihi bakımından da epeyce değerlidir. Tarihi kaynaklar ışığındaki bilgilerin arkeolojik ispatlarla desteklenmesi Anadolu’da İlhanlılar tarafından sıfırdan kurulmuş bir kent merkezi olmasının yanı sıra birinci kere Anadolu’da bir İlhanlı-Moğol yapısına şahitlik edecektir” dedi.

Prof. Dr. Çağlıtütüncigil, “Sarayın kuruluş, coğrafik pozisyon, mimari ve ekonomik taraflarıyla Moğolistan geleneklerinin tesirini taşıdığı açık. Kısa bir müddette kurulmuş olmasına karşın yaklaşık 100-150 yıl sonra terk edilmiş, vakitle da ismi ve yeri unutulmuş. Bugüne kadarki arkeolojik bilgiler ışığında Anadolu-Türk mimarlık tarihi araştırmalarında bilhassa 13-14. yüzyıl Anadolu’daki İlhanlı-Moğol mimarisinin genel kabullerle Selçuklu geleneğini devam ettirdiklerini görmekteyiz. O nedenle Van üzere kıymetli bir eski kervan yolu üzerinde yer alan bölgede İlhanlıların Anadolu Selçuklu geleneğinden farklı olarak bir kent ve yapılar inşa etme isteği önemlidir” dedi.

Van’da yapılan bu çalışma, yabancı basının da dikkatini çekti. Herkes bölgedeki kalıntının sırrının açığa kavuşmasını bekliyor.

‘ANA FONKSİYONLARI BOZULMAMIŞ’

“Bu araştırmanın emeli yalnızca İlhanlıların bu yazlık sarayın yerinin belirlenmesi, varsa arkeolojik kalıntılarının tayini” diyen Prof. Dr. Çağlıtütüncigil, “Dolayısı ile rastgele bir hafriyat ve sondaj çalışması yapılmadı. Van Müzesi envanterinde ‘İlhanlı Maskları’ olarak kayıtlı bulunan lakin İlhanlı-Moğol geleneğinde yapılmış çatı kiremitleri oldukları belirlenen yapıtlardan yola çıkarak başlattığımız bu çalışmamız sırasında bir ekip arkeolojik kalıntıların varlığı bölgedeki İlhanlı-Moğol kültürünü belirlemede değerli bir rol oynayacağını düşünmekteyiz. Kaynaklarda kelamı geçen yazlık saray konusunda çalışmalar yapan bilim insanları bunun bir ahşap saray olabileceği hususiyeti üzerinde durmuş ve bu nedenle günümüze kadar gelememiş olduğunu tabir etmişlerdir. Kalıntılar İran’dan Anadolu’ya giriş bölgesinde eski bir kervan yolu güzergahı üzeri yer almaktadır. Gerek bölgede yüzyıllar boyunca devam eden savaşlar, gerekse zelzele üzere doğal afetlerle birlikte insan eliyle gerçekleştirilen tahribat da eklenince kalıntılar ve yapılar bugün büsbütün harap durumdadır. Bunlar kısmen tahrip edilmişlerse de ana fonksiyonları bozulacak formda değildir. Halk tarafından buradaki kalıntıların 800-850 yıl öncesine ilişkin olduğu da lisana getirilmekte” açıklamasını yaptı.

DAHA FAZLA DELİL GEREKİYOR

Van’da yapılan çalışmayı takip eden, projeye dahil olmayan arkeologlar varlığına inanılan yapının Hülagü Han’a ilişkin olduğunu kanıtlamak için daha fazla araştırmaya gereksinim olduğunu söylüyor. North Georgia Üniversitesi’nde Orta Avrasya Tarihi profesörü Timothy May, daha fazla araştırmaya gereksinim duyulmasına karşın, “Bunun Hülagu’nun sarayı olması muhtemel” derken, Kore’deki Yonsei Üniversitesi Asya Çalışmaları kürsüsü Michael Hope, “Buranın Hülagü’nün sarayı olup olmadığı şimdi belirli değil. Bunu katiyetle göz gerisi etmem fakat daha fazla bilgi için sabırsızlanıyorum” tabirini kullandı. Sahadaki araştırmalar, ortak bir Türk-Moğol grubu tarafından yürütülüyor ve uzmanlar araştırmayla ilgili ayrıntılı bir raporun önümüzdeki birkaç ay içinde hazır olacağını iletiyor.