Beyin hastalıklarında dil ve konuşma nasıl etkileniyor?

Demans, travmatik beyin hasarı, Parkinson, ALS ve inme üzere beyin hastalıkları sonucunda bilişsel, dilsel, iletişimsel zahmetler, konuşma bozuklukları, ses ve yutma bozuklukları görülebileceğini kaydeden Ayşegül Yılmaz, “Dil ve konuşma alanında afazi, dizartri ya da konuşma apraksisi olarak isimlendirilen bozukluklar ortaya çıkabiliyor” dedi.

Afazinin beynin lisandan sorumlu alanlarının hasarlanmasından kaynaklanan edinilmiş bir lisan bozukluğu olduğunu kaydeden Ayşegül Yılmaz, “Bu duruma sahip olan bireylerde konuşma, manaya, tekrarlama, isimlendirme, okuma ve yazma ile ilgili marifetler etkilenmektedir. Dizartri lisan, dudak, yumuşak damak, yüz, gırtlak üzere konuşmada kullanılan kasların ve yapıların güçsüzlüğü ve uyumundaki bozulmalar sonucu konuşmanın anlaşılırlığını etkileyen konuşma bozukluğudur. Dizartride teneffüs, fonasyon, rezonans, sesletim ve konuşmanın prozodik özellikleri etkilenir” diye konuştu.

Kişiye özel konuşma terapisi uygulanabiliyor

Ortaya çıkan bu bozukluklarda ayrıntılı bir lisan ve konuşma değerlendirmesi yapılarak bireye özel konuşma terapisi yaklaşımları ile müdahale programı uygulandığını belirten Yılmaz, bu programlarla kaybedilen marifetlerin kazanılması ve kişinin bağlantısının artırılmasının hedeflendiğini söyledi. Yılmaz, “İyileşmenin seviyesi hasara ve buna bağlı olarak etkilenen hünerlere nazaran değişiklik gösteriyor” yorumunu yaptı.

Dil hünerlerinin geliştirilmesi hedefleniyor

Bu bozuklukların tedavisine ait tekniklerden de bahseden Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, şunları da ekledi:

“Afazi terapisinde etkilenen lisan hünerlerinin geliştirilmesi için manaya, konuşma, okuma ve yazma marifetleri destekleniyor. Sözel irtibatı olmayan ya da sonlu olan bireylerde hayata iştiraki ve şahıslarla irtibatı artırmak için jest, mimik kullanımı yahut alternatif ve destekleyici irtibat usulleri kullanılarak irtibatı sağlamak amaçlanıyor.

Amaç bozulmuş konuşma üretiminin düzeltilmesi 

Dizartri terapisinde bozulmuş konuşma üretimini düzeltmeyi amaçlayan, bağlantı stratejilerinin kullanılmasını artıran ve alternatif irtibat sistemlerinin kullanıldığı usuller yer alıyor. Bu gayelerle konuşma suratının düzenlenmesi, lisan, dudak ve yüz kaslarının güçlendirilmesi ve uyumun sağlanması, teneffüs antrenmanları, konuşma anlaşılırlığının artırılması ve kişinin ve aile üyelerinin bağlantı kurmasına yardımcı olacak stratejiler üzere formüller kullanılıyor. Konuşma apraksisi terapisinde konuşma üretimi ve anlaşılırlığı güzelleştirmeyi amaçlayan yaklaşımlar, motor planlamanın tekrar oluşturulmasına yönelik yaklaşımlar ve alternatif irtibat stratejileri kullanılıyor. Edinilmiş lisan ve konuşma bozukluklarının tedavisinde lisan ve konuşma terapisi ile eş vakitli olarak Transkranyal Manyetik İhtarım (TMU) tedavisi yahut Transkranyal Gerçek Akım (tDCS) tedavisi de uygulanabilmekte ve terapininin tesirliliğini artırıyor.”

‘Hastanın hikayesi hakkında bilgi edinilmeli’

Bu hastalara yaklaşımın değerine de işaret eden Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, “Bu hastalara yaklaşırken ferdî özellikleri, bozukluk ortaya çıkmadan evvelki durumu, eğitim seviyesi hakkında bilgi sahibi olunmalı, kişinin istekleri dinlenmeli ve terapi planlanırken göz önünde bulundurulmalı. Misyonlar kolaydan zora planlanmalı, ağır, kâfi ve tekrarlı uyaranlar verilmeli ve kişinin karşılıkları hakkında geribildirimde bulunulmalı” sözlerini kullandı.

Ailelere tavsiyeler

Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, hasta yakınlarına da kıymetli tavsiyelerde bulundu:

“Aileler bu bozukluklara sahip şahıslarla irtibata geçmeden evvel şahısların dikkatlerinin onların üzerinde olduğundan emin olmalılar ve göz temasını sürdürmeliler. Konuşma ortamında öbür bir sesli uyaran olmamasına dikkat etmeliler. Konuşma esnasında karşı tarafın daha yeterli anlayacağı niyetiyle seslerini yükseltmemeli, bunun yerine kullandıkları lisanı daha kolay tutmalılar. Açık uçlu sorular yerine evet-hayır soruları tercih edilmelidir. Konuşma esnasında karşı tarafın sözcükleri bulup söz etmesi için vakit tanımalılar. Sözel üretimin sağlanamadığı anlarda şahıslardan çizmek, yazmak, el hareketleri ile anlatmak üzere irtibatı devam ettirmeyi sağlayan ögeleri kullanmalarını isteyebilirsiniz. Kusurlu üretimler olduğunda her vakit düzeltmeyin. Kişinin konuşma bozukluğuna sahip olmasının onları günlük ömürden uzaklaştırmasına müsaade vermeyin. Aile içindeki sohbetlere, kıymetli kararların alındığı ortamlara dahil etmeye çalışın.”